Twee initiatieven op dezelfde dag tonen aan dat het de Vlaamse Regering menens is met het stimuleren van gemeentefusies. De Vlaamse Regering keurt, na advies van de Raad van State, definitief het besluit goed dat de voorwaarden vastlegt voor deze schuldovername.​ Daarnaast heeft het Agentschap Binnenlands Bestuur ook het Draaiboek vrijwillige fusies van gemeenten in een nieuw jasje gestoken.

Variabele fusiebonus

De Vlaamse Regering wil fusies van gemeenten aanmoedigen en heeft daarvoor een financieel ondersteuningspakket uitgewerkt voor fusieoperaties van een bepaalde minimale schaalgrootte en die ingaan vanaf de nieuwe lokale bestuursperiode op 1 januari 2025. De financiële ondersteuning (schuldovername) wordt gedifferentieerd naargelang de bereikte schaalgrootte. Gemeenten kunnen tot uiterlijk 31 december 2023 een gezamenlijk voorstel indienen tot samenvoeging per 1 januari 2025 om te kunnen genieten van een overname van (een deel van) hun schulden door de Vlaamse overheid.

Wanneer de fusiegemeente na de fusie minstens 35.000 inwoners telt, genieten de besturen een schuldovername van 500 euro per inwoner. Dit was ook het bedrag dat de fusiegemeenten in 2019 genoten. De schuldovername bedraagt 400, 300 of 200 euro per inwoner wanneer het nieuwe inwonersaantal zich situeert respectievelijk tussen 30.000 en 35.000 inwoners, tussen 25.000 en 30.000 inwoners en tussen 20.000 en 25.000 inwoners.

De fusiebonus bedraagt maximaal 50 miljoen euro. Dit betekent dat fusieoperaties voor méér dan 100.000 inwoners de facto niet worden aangemoedigd.

De Raad van State ziet alvast geen graten in het onderscheid dat wordt gemaakt naargelang de schaal van de fusieoperatie. De afdeling Wetgeving bevestigt dat gemeentefusies die resulteren in een inwonersaantal kleiner dan 20.000 inwoners op zich niet verboden zijn, maar de schaal is te klein om op termijn voldoende slagkracht op te leveren en wordt daarom niet aangemoedigd. Niet onbelangrijk is dat wordt verwezen naar de bijkomende taken die ingevolge de verdere decentralisering op de lokale besturen afkomen.

Een fusiebonus die louter de schaal van de toekomstige fusiegemeente aanmoedigt, laat evenwel een aantal belangrijke potentiële knelpunten ongemoeid. De eerste fusiedossiers zijn wellicht tot stand gekomen onder een positief gesternte waarbij de randvoorwaarden vrij naadloos op elkaar aansloten. De fusiebonus die louter is gebaseerd op het aantal inwoners zorgt er niet voor dat bijvoorbeeld grote verschillen in belastingtarieven of schuldgraad kunnen worden overbrugd. Uiteraard mag niet van de Vlaamse Regering worden verwacht dat fiscale verschillen permanent worden dichtgereden, maar een financiering die gedeeltelijk gebaseerd is op een behoefteanalyse in concreto zou de drempels verder hebben kunnen verlagen.

Een fusiebonus die enkel gebaseerd is op kwantitatieve parameters zet maximaal in op de gemeentelijke autonomie. Dat is op zich vanzelfsprekend positief. Hierdoor kunnen ongewenste neveneffecten weliswaar niet worden uitgesloten. Zo ontstaat de mogelijkheid dat besturen extra leningen aangaan om de fusiebonus te maximaliseren. In een economische context met negatieve rentevoeten zou dit nog te verantwoorden zijn, maar dit lijkt niet het opzet van een fusiebonus.

Inhoudelijke verbanden met de transitiekosten, met hefboominvesteringen die de fusie maximaal ondersteunen,… hadden interessante denkpistes kunnen zijn. Het nadeel daarvan is dan weer het verlies aan lokale autonomie. Een moeilijke afweging …

De Raad van State ziet evenmin een probleem in de opgelegde timing indien men van de fusiebonus wil genieten. Hoewel het laten samenvallen van de fusie met een nieuwe bestuursperiode op zich geen verplichting is, worden enkel fusieoperaties die geen tussentijdse gemeenteraadsverkiezingen noodzakelijk maken, aangemoedigd. Deze afweging lijkt enkel te kunnen worden onderschreven. Indien de besturen een stevig draagvlak bij de bevolking willen creëren, kan een extra stembusgang best worden vermeden.

Draaiboek

Eveneens op 29 januari 2021 heeft het Agentschap Binnenlands bestuur het Draaiboek vrijwillige fusies van gemeenten in een nieuw jasje gestoken. Het draaiboek is nu meer leesbaar als pdf-document te raadplegen in tegenstelling tot de webversie voorheen.

Het Agentschap geeft aan dat het een levend document betreft, dat regelmatig zal worden bijgestuurd, onder meer op basis van een nieuwe impactanalyse die momenteel wordt uitgevoerd.

Diverse lokale besturen worstelen momenteel met de vraag of een fusie voor hun bestuur en hun inwoners positief kan zijn, met welke partners kan worden gepraat, hoe dit proces concreet kan worden aangepakt,… GD&A Advocaten volgt als partners van de lokale besturen het dossier van de gemeentefusies van nabij. Wij staan graag tot uw beschikking voor verdere toelichting en begeleiding.